Nie ulega żadnej wątpliwości, że następstwem rosnącej w ostatnich latach popularności uprawiania rozmaitych dyscyplin sportowych jest znaczący rozwój nauk o sporcie. W dzisiejszych czasach coraz częściej zaczyna się doceniać rolę procesów psychicznych w osiąganiu sportowych sukcesów, stąd też wielu czołowych zawodników korzysta na co dzień z fachowej pomocy psychologa sportowego, a z kolei część trenerów wykorzystuje wiedzę psychologiczną w celu opracowania zindywidualizowanych programów treningowych dla swoich podopiecznych.
Temperament jako zespół cech ujawniających się już w pierwszych latach życia człowieka
Temperament człowieka odnosi się do względnie stałych cech osobowości, które stanowią zarazem indywidualne różnice międzyosobnicze w zakresie fizjologicznej, behawioralnej i emocjonalnej reaktywności oraz samoregulacji znajdującej odzwierciedlenie w intensywności reakcji na bodźce zewnętrzne, jak również regeneracji następującej po kontakcie ze stresorem. Wyszczególnia się cztery podstawowe właściwości układu nerwowego, mianowicie siłę procesu pobudzenia, siłę procesu hamowania, ruchliwość procesów nerwowych oraz równowagę procesów nerwowych.
Swoista kombinacja wspomnianych właściwości kształtuje typy układu nerwowego, czyli fizjologiczne odpowiedniki temperamentu, które są w głównej mierze zdeterminowane genetycznie. Temperament jest zatem czynnikiem istotnie warunkującym zachowanie człowieka w sytuacji zadaniowej, a jego specyficzne cechy określają wybór form aktywności prywatnej, jak również zawodowej.
Temperament człowieka warunkuje także stopień wrażliwości zmysłowej i emocjonalnej, możliwości przetwarzania stymulacji, zdolność koncentracji uwagi, szybkość uczenia się, odporność na stres, elastyczność zachowań oraz łatwość ich kontroli. Oznacza to, że w dużym stopniu determinuje on rodzaj zadań i sytuacji, z którymi dana osoba jest w stanie sobie poradzić oraz jednocześnie uwzględnia ponoszone przez nią koszty psychofizjologiczne. Dlatego właśnie zdecydowana większość ludzi podejmuje na ogół takie działania i preferuje takie sytuacje, które mają dla nich optymalną wartość stymulacyjną, zaś unika tych, które są niezgodne z ich cechami temperamentalnymi.
Czy możliwości temperamentalne odgrywają ważną rolę w sporcie?
Sportowców wyczynowych można sklasyfikować jako jednostki obdarzone wrodzonymi uwarunkowaniami genetycznymi, indywidualnym potencjałem oraz talentem sportowym, rozumianym jako zespół predyspozycji psychofizycznych jednostki oraz rezultat oddziaływania na nie rozmaitych bodźców zewnętrznych. Wiadomo obecnie, że temperament zawodników znacząco różnicuje badane dyscypliny sportowe, zwłaszcza indywidualną od zespołowej, dlatego może być on wykorzystywany przez trenerów i/lub psychologów sportowych jako ważny element selekcji (w szczególności dzieci i młodzieży) do danej dyscypliny sportu. W celu określenia istniejących predyspozycji do uprawiania sportu indywidualnego lub zespołowego, bierze się pod uwagę odporność zawodników na działanie silnych bodźców, zwłaszcza powiązanych z intensywnym pobudzeniem emocjonalnym, które towarzyszy na ogół zawodom sportowym, lecz także bodźców długotrwałych, wynikających przede wszystkim z obciążeń treningowych.
Dotychczasowe wyniki badań z udziałem zawodników różnych dyscyplin sportowych wykazały, że zawodowi sportowcy charakteryzują się zazwyczaj wysoką żwawością, niską perseweratywnością, wysoką wytrzymałością, niską reaktywnością emocjonalną oraz wysoką aktywnością, w porównaniu do osób nie uprawiających wyczynowo sportu. Z kolei wrażliwość sensoryczna okazuje się być silnie zróżnicowana w zależności od rodzaju uprawianej dyscypliny sportowej. Co więcej, przeprowadzone badania dowiodły, że istnieje związek między określonymi cechami temperamentalnymi a osiąganiem wyznaczonych celów przez sportowców.
Istnieją również doniesienia, które wskazują, że sportowcy odnoszący największe sukcesy sportowe cechują się niższym poziomem odczuwanego lęku w porównaniu do zawodników, którzy nie znajdują się w ścisłej czołówce rywalizacji sportowej. Ponadto wyczynowi sportowcy osiągający wysokie wyniki wykazują dużą potrzebę poszukiwania nowości oraz silną zależność od nagrody. Zaś zawodnicy sportów walki charakteryzują się znacznie wyższą tolerancją na ból oraz ogólnie większą odpornością układu nerwowego w reakcji na silne bodźce zewnętrzne w porównaniu do osób nie uprawiających sportu zawodowo.
Podsumowanie
Bez wątpienia, w dzisiejszych czasach zindywidualizowane metody treningowe zawodników różnych dyscyplin sportowych pod względem ich możliwości psychofizycznych są coraz bardziej powszechne w zawodowym sporcie. Absolutnym fundamentem przygotowań mentalnych sportowca jest właściwe wykorzystanie posiadanego przez niego potencjału psychicznego i fizycznego, na który składa się indywidualny, względnie stały zespół cech jego osobowości (temperament), jak również czynniki środowiskowe oraz wpływ najbliższych osób współpracujących z zawodnikiem w ramach przygotowań do startu w zawodach sportowych. Wydaje się, że aktywna obecność w klubie sportowym, specjalisty w dziedzinie psychologii sportu może istotnie zwiększać szansę odniesienia sukcesu sportowego przez drużynę i/lub zawodników dyscyplin indywidualnych.
Przeczytaj cały artykuł z uwzględnionym fachowym piśmiennictwem na blogu Muscle Zone
Źródło fotografii: blog Muscle Zone/Shutterstock
