Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) jest jedną z najczęstszych przewlekłych chorób wątroby na świecie, ponieważ dotyka około 25% populacji ogólnoświatowej. Charakteryzuje się ona nadmiernym gromadzeniem tłuszczu w wątrobie u osób, które nie nadużywają alkoholu. Dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby dieta ma olbrzymie znaczenie w skutecznej redukcji zawartości tłuszczu w wątrobie oraz zmniejszeniu ryzyka zachorowania na choroby kardiometaboliczne.

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby – co to jest?

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby jest obecnie najczęściej występującym przewlekłym schorzeniem wątroby. Wskazuje się, że niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby dotyczy jednego miliarda ludzi na świecie. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby nazywane bywa także stłuszczeniem wątroby zależnym od czynników metabolicznych (MAFLD). Ma to związek z tym, że niealkoholowe stłuszczenie wątroby zazwyczaj występuje u osób otyłych, u których stwierdza się bardzo często podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu frakcji LDL, nadciśnienie tętnicze krwi, insulinooporność, a także cukrzycę typu 2. Dane naukowe podają, że aż 90% osób z otyłością olbrzymią (BMI powyżej 40 kg/m2) i ponad 70% pacjentów z cukrzycą typu 2 cierpi na niealkoholowe stłuszczenie wątroby. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby rzadko występuje natomiast u osób z prawidłową masą ciała (maksymalnie u 7%).

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby – objawy

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby zazwyczaj długo nie daje żadnych niepokojących objawów i jest rozpoznawane zupełnie przypadkiem np. podczas badania USG jamy brzusznej z innej przyczyny. Objawy niealkoholowego stłuszczenia wątroby nie są w żaden sposób charakterystyczne. Wśród najczęściej zgłaszanych przez pacjentów objawów niealkoholowego stłuszczenia wątroby wymienia się zmęczenie, osłabienie, złe samopoczucie oraz uczucie dyskomfortu w prawej górnej części brzucha. Zwykle bywa tak, że długotrwała otyłość brzuszna i podwyższone stężenia enzymów wątrobowych we krwi (głównie ALT i AST) w kilku ostatnich badaniach skłaniają w pewnym momencie do diagnostyki w kierunku niealkoholowego stłuszczenia wątroby.

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby – przyczyny

Za główne czynniki ryzyka rozwoju niealkoholowego stłuszczenia wątroby uważa się otyłość (zwłaszcza brzuszną), cukrzycę typu 2, zaburzenia lipidowe (podwyższony cholesterol frakcji LDL), zespół policystycznych jajników (PCOS), niedoczynność tarczycy, niedoczynność przysadki mózgowej, obturacyjny bezdech senny, łuszczycę oraz hipogonadyzm (nieprawidłową funkcję jąder, prowadzącą do zaburzeń spermatogenezy i/lub wydzielania hormonów). Wiele z wymienionych chorób i stanów jest w dużym stopniu następstwem niezdrowego stylu życia, w tym kiepskiej diety. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby może być również skutkiem długotrwałego przyjmowania niektórych leków oraz wrodzonych chorób metabolicznych. Do czynników ryzyka niealkoholowego stłuszczenia wątroby należą również starszy wiek i płeć męska. Wśród najważniejszych przyczyn rozwoju niealkoholowego stłuszczenia wątroby wymienia się:

• nieprawidłową dietę – zbyt duże spożycie kalorii, nadmierne spożycie cukrów prostych (fruktozy, sacharozy i glukozy – prowadzące do powstawania tłuszczu w wątrobie w procesie lipogenezy) oraz nasyconych kwasów tłuszczowych,
• małą aktywność fizyczną,
• predyspozycje genetyczne,
• insulinooporność,
• stres oksydacyjny (stan zaburzonej równowagi pomiędzy wytwarzaniem wolnych rodników tlenowych, a naturalną obroną antyoksydacyjną ludzkiego organizmu),
• zaburzenia regulacji wytwarzania adiponektyny (hormonu o właściwościach przeciwzapalnych, przeciwcukrzycowych i przeciwmiażdżycowych).

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby – jak leczyć?

Zmiana dotychczasowego stylu życia ma arcyważne znaczenie w leczeniu niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Dietoterapia niealkoholowego stłuszczenia wątroby obejmuje zmniejszenie kaloryczności diety, wprowadzenie diety śródziemnomorskiej oraz zwiększenie tygodniowej aktywności fizycznej w celu redukcji nadmiernej masy ciała. U osób z nadwagą i otyłością (BMI powyżej 25 kg/m2) ze zdiagnozowanym niealkoholowym stłuszczeniem wątroby głównym celem leczenia jest zmniejszenie masy ciała o przynajmniej 10% (z tygodniową utratą na poziomie 0,5–1,0 kilograma), zaś u osób z prawidłową masą ciała – zmniejszenie o 3–5% początkowej masy ciała. W celu uzyskania istotnej redukcji masy ciała u pacjentów z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby absolutnie niezbędne jest zmniejszenie całodziennej kaloryczności diety o 500–750 kcal w stosunku do całkowitego dobowego zapotrzebowania na energię. Aby tego dokonać w sposób prawidłowy, niezbędna może okazać się konsultacja dietetyczna z wykwalifikowanym dietetykiem klinicznym.

Dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby

Pacjentom z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby zaleca się dietę śródziemnomorską, która jest jednym z najlepiej przebadanych modeli żywieniowych o charakterze przeciwzapalnym. Z aktualnych badań wynika, iż stosowanie diety śródziemnomorskiej wiąże się z mniejszą częstotliwością występowania niealkoholowego stłuszczenia wątroby (NAFLD) oraz niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby (NASH). Dowiedziono, że przestrzeganie diety śródziemnomorskiej zmniejsza zawartość tłuszczu w wątrobie i poprawia wrażliwość wątroby na insulinę. Wyniki badań przeprowadzonych z udziałem pacjentów ze stwierdzonym niealkoholowym stłuszczeniem wątroby i zespołem metabolicznym wykazały, że przestrzeganie zasad diety śródziemnomorskiej przez okres 6 miesięcy wiązało się z lepszymi wynikami w zakresie masy ciała, obwodu talii i wskaźnika BMI, a także ciśnienia krwi (zarówno skurczowego, jak i rozkurczowego) oraz zmniejszeniem zawartości tłuszczu wewnątrzwątrobowego. Żywność uważana za szczególnie korzystną w profilaktyce i leczeniu niealkoholowego stłuszczenia wątroby obejmuje między innymi świeże owoce i warzywa, gruboziarniste produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych, orzechy, nasiona, pestki, tłuste ryby (głównie te bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 o długich łańcuchach – EPA i DHA) oraz oliwę z oliwek z pierwszego tłoczenia. Warto podkreślić, że Europejskie Stowarzyszenie Badań nad Wątrobą, Europejskie Towarzystwo Badań nad Cukrzycą i Europejskie Stowarzyszenie Badań nad Otyłością zalecają dietę śródziemnomorską w leczeniu niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Gotową zbilansowaną dietę na wzór śródziemnomorski znajdziesz w moim sklepie internetowym aż w siedmiu wariantach kalorycznych (1600, 1800, 2000, 2200, 2350, 2500 i 2750 kcal).

Co jeść na niealkoholowe stłuszczenie wątroby?

Dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby powinna zawierać świeże, różnokolorowe warzywa i owoce, suche nasiona roślin strączkowych, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, ziarna, pestki dyni, jogurty naturalne, sery twarogowe (chude i półtłuste), chude i tłuste gatunki ryb morskich, oliwę z oliwek z pierwszego tłoczenia i gorzkie kakao. Oto produkty, które są szczególnie zalecane w diecie na niealkoholowe stłuszczenie wątroby kilka razy dziennie:

• Różnokolorowe warzywa oraz owoce w łącznej ilości co najmniej 400 g na dzień (np. zielone warzywa liściaste, brokuły, kalafior, pomidor, papryka, marchew, borówki amerykańskie, maliny, truskawki, pomarańcze, kiwi),
• Pełnoziarniste produkty zbożowe (pieczywo żytnie razowe, ciemne makarony, kasza gryczana, kasza jęczmienna pęczak, ryż brązowy, płatki owsiane górskie),
• Suche nasiona roślin strączkowych (soczewica, ciecierzyca, fasola, groch, soja, bób),
• Niesolone i niesłodzone orzechy, nasiona oraz pestki,
• Oliwa z oliwek z pierwszego tłoczenia,
• Naturalne przetwory mleczne o zawartości do 2% tłuszczu (głównie jogurt naturalny i sery twarogowe).

Dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby powinna również uwzględniać inne produkty zasobne w składniki odżywcze i bioaktywne (np. antyoksydanty), których jednak nie ma potrzeby spożywać każdego dnia. Oto produkty, które są zalecane w diecie na niealkoholowe stłuszczenie wątroby kilka razy w tygodniu:

• Ryby i owoce morza (np. łosoś, pstrąg tęczowy, makrela atlantycka, dorsz, halibut, mintaj, morszczuk, sandacz, sola, tilapia),
• Chude mięso drobiowe (pierś z kurczaka lub indyka bez skóry),
• Jaja (głównie gotowane na miękko, pasty jajeczne),
• Sery o obniżonej zawartości tłuszczu (np. ser mozzarella light, ser feta light, sery żółte i pleśniowe light),
• Gorzkie kakao i jego przetwory (np. gorzka czekolada o zawartości 85% kakao).

Czego nie jeść przy stłuszczeniu wątroby?

Dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby powinna ograniczać spożycie produktów bogatych w cukry proste (fruktozę, glukozę i sacharozę) oraz nasycone kwasy tłuszczowe (zwłaszcza czerwone i przetworzone mięso), a także minimalizować picie jakichkolwiek napojów alkoholowych (całkowita abstynencja konieczna w przypadku stwierdzenia włóknienia wątroby). Do żywności, która nasila rozwój niealkoholowego stłuszczenia choroby wątroby zalicza się: czerwone mięso i jego przetwory (np. kiełbasa, pasztet, parówki, kabanosy, frankfurterki), słodkie napoje gazowane i niegazowane, słodycze, torty, ciasta oraz dania typu fast-food. Dieta ma bezpośredni wpływ na proces lipogenezy de novo, podczas której hepatocyty (komórki wątroby) przekształcają nadmiar węglowodanów (zwłaszcza fruktozy) w kwasy tłuszczowe. Wysokie dobowe spożycie fruktozy przemysłowej (dodawanej do słodkich napojów i deserów) wiąże się z nasilonym magazynowaniem tłuszczu w wątrobie i włóknieniem tego narządu. Dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby powinna wykluczać spożycie słodzonych napojów zawierających fruktozę, sacharozę i/lub syrop glukozowo-fruktozowy. Przy niealkoholowym stłuszczeniu wątroby przeciwwskazane są również rafinowane zboża (m.in.: białe pieczywo, jasne makarony, ryż biały, przetwory z białej mąki pszennej), wyroby ciastkarskie, pieczywo cukiernicze, słodzone produkty mleczne oraz oleje tropikalne (kokosowy, palmowy).

Kawa a niealkoholowe stłuszczenie wątroby

Dobra wiadomość dla wszystkich miłośników kawy (czarnej bez cukru) jest taka, że wywiera ona korzystny wpływ na przebieg niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Zalecenia Polskiej Grupy Ekspertów dotyczące niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby z 2019 roku podkreślają, że wypijanie 2–3 filiżanek niesłodzonej kawy każdego dnia zmniejsza insulinooporność oraz ryzyko rozwoju i postępu niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby może zatem zawierać kawę (tradycyjną z kofeiną lub bezkofeinową) w ilości 2-3 filiżanki dziennie, jednak bez cukru i innych substancji słodzących.

Darmowe treści publikowane na blogu są dla Ciebie przydatne? Jeśli tak, postaw mi wirtualną kawę. Dziękuję, pozwoli mi to publikować więcej wartościowych i bezpłatnych artykułów.

Dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby – jadłospis

Wiele osób ze zdiagnozowanym niealkoholowym stłuszczeniem wątroby zastanawia się, co jeść i czego nie jeść przy stłuszczeniu wątroby. Wiemy już, jakie produkty powinna zawierać dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby oraz jakie produkty powinna wyraźnie ograniczać. Poniżej znajduje się przykładowy jadłospis przy niealkoholowym stłuszczeniu wątroby.

Śniadanie: Cynamonowa owsianka z jabłkiem, orzechami włoskimi, świeżo mielonym siemieniem lnianym i jogurtem naturalnym Skyr

II śniadanie: Pieczywo żytnie razowe na zakwasie z chudym twarożkiem, papryką, rzodkiewką, pomidorem i szczypiorkiem

Obiad: Pełnoziarnisty makaron spaghetti w pomidorowo-czosnkowym sosie z soczewicą czerwoną

Podwieczorek: Koktajl z wysokobiałkowym jogurtem naturalnym pitnym, bananem, borówkami amerykańskimi i nasionami chia

Kolacja: Jajko na miękko z pieczywem żytnim na zakwasie i świeżymi warzywami

Szeroki wybór gotowych jadłospisów przy niealkoholowym stłuszczeniu wątroby znajdziesz w moim sklepie internetowym. Najbardziej polecam dietę zbilansowaną oraz dietę wegetariańską. Sprawdzi się również dieta wegańska oraz śródziemnomorska dieta ketogeniczna (dla fanów diet niskowęglowodanowych).

Artykuły opublikowane na blogu mateuszdurbas.pl nie stanowią profesjonalnej porady medycznej, ani wskazówki dietetyka indywidualnie dopasowanej do potrzeb pacjenta. Przedstawione informacje stanowią tylko i wyłącznie ogólne zalecenia, które nie mogą stanowić podstaw do wprowadzenia określonej diety, leku, czy suplementu diety. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających istotny wpływ na życie, zdrowie oraz samopoczucie psychofizyczne koniecznie trzeba skontaktować się z lekarzem lub innym specjalistą, aby uzyskać fachową i zindywidualizowaną pomoc medyczną.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny i Sportowy ©2024. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).

Źródło fotografii: pixabay.com.

Piśmiennictwo:        

1. Rajewski P. i wsp.: Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) — etiologia, rozpoznanie, leczenie w świetle aktualnej wiedzy. Forum Medycyny Rodzinnej 2020;14(1):1-10.
2. Alalwani J, et al.:The impact of health status, diet and lifestyle on non-alcoholic fatty liver disease: Narrative Review. Clin Obes. 2022 Aug;12(4):e12525.
3. Forlano R, et al.: Screening for NAFLD-Current Knowledge and Challenges. Metabolites. 2023 Apr 9;13(4):536.
4. Farias C, et al.: Dietary and Nutritional Interventions in Nonalcoholic Fatty Liver Disease in Pediatrics. Nutrients. 2023 Nov 18;15(22):4829.
5. Kasper P, et al.: NAFLD and cardiovascular diseases: a clinical review. Clin Res Cardiol. 2021 Jul;110(7):921-937.
6. Gąsiorowska A.: Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby. Lekarz POZ, vol. 5, no. 3/4, 2019, pp. 266-273.
7. Montemayor S, et al.: Dietary Patterns, Foods, and Nutrients to Ameliorate Non-Alcoholic Fatty Liver Disease: A Scoping Review. Nutrients. 2023 Sep 14;15(18):3987.
8. Berna G, et al.: The role of nutrition in non-alcoholic fatty liver disease: Pathophysiology and management. Liver Int. 2020 Feb:40 Suppl 1:102-108.