W ostatnich latach stale rośnie liczba osób, u których diagnozuje się przewlekłe choroby wątroby, w tym zwłaszcza niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD). Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby jest obecnie najczęściej występującą przewlekłą chorobą wątroby na świecie. Dieta odgrywa kluczową rolę w profilaktyce i leczeniu niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby. Na czym polega dieta wątrobowa i co można jeść, a czego unikać? Sprawdźmy to.

Wątroba - rola w organizmie

Wątroba jest największym gruczołem ludzkiego organizmu i zarazem jednym z najważniejszych narządów przewodu pokarmowego. Znajduje się ona po prawej stronie brzucha pod żebrami i jest całkowicie schowana pod łukiem żebrowym, gdy jest prawidłowej wielkości. Przeciętna masa wątroby dorosłego człowieka wynosi około 1,5 kg (u niektórych mężczyzn nawet 1,7 kg), przy czym zwiększa się ona o kolejne 0,5–0,8 kg w wyniku wypełnienia krwią. Wątroba jest narządem, który pełni wiele ważnych funkcji w organizmie człowieka. Oto najważniejsze z nich:

• Bierze aktywny udział w metabolizmie białek - w wątrobie powstają białka osocza (np. albuminy, protrombina), aminokwasy oraz amoniak i ketokwasy.
• Wątroba odpowiada za produkcję, magazynowanie i uwalnianie glukozy (podstawowego surowca energetycznego), adekwatnie do bieżących potrzeb organizmu.
• Uczestniczy w regulacji gospodarki lipidowej – wątroba przekształca węglowodany i białka w tłuszcze, wytwarza lipoproteiny, fosfolipidy oraz cholesterol, a także rozkłada tłuszcze do kwasów tłuszczowych.
• Wątroba gromadzi zapasy witaminy A, D, B12 i żelaza (w postaci ferrytyny).
• Wątroba wytwarza żółć, która jest niezbędna do optymalnego przebiegu procesu trawienia i absorpcji tłuszczu w przewodzie pokarmowym.
• Wątroba wpływa na funkcjonowanie układu immunologicznego - niszczy drobnoustroje.
• W wątrobie zachodzi detoksykacja związków wewnątrzustrojowych (np. hormonów steroidowych), jak również substancji pochodzenia zewnątrz ustrojowego (np. leków czy toksyn, które trafiają do wątroby z jelit poprzez krążenie wrotne).
• Wątroba jest miejscem produkcji kalcydiolu - 25(OH)D, który jest popularnie oznaczanym w laboratoriach markerem zawartości witaminy D w ludzkim organizmie.
• Wątroba bierze udział w procesie przemiany hemu, który jest składnikiem hemoglobiny i innych substancji białkowych.

Co może uszkodzić wątrobę?

Wśród najczęstszych przyczyn występowania przewlekłych chorób wątroby wymienia się:

• Infekcje wirusami hepatotropowymi (wirusy zapalenia wątroby A, B, C, D i E),
• Przewlekłe nadużywanie alkoholu,
• Czynniki toksyczne (np. niektóre leki, suplementy diety, preparaty ziołowe, grzyby),
• Insulinooporność,
• Choroby o podłożu autoimmunologicznym,
• Zaburzenia przemiany żelaza i miedzi w organizmie.

Objawy chorej wątroby

Choroby wątroby nie zawsze powodują zauważalne oznaki i objawy. Najczęstsze objawy chorej wątroby mogą obejmować:

• Ból i obrzęk brzucha,
• Obrzęk nóg i kostek,
• Swędzenie skóry,
• Ciemny kolor moczu,
• Jasny kolor stolca,
• Chroniczne zmęczenie,
• Nudności i/lub wymioty,
• Utratę apetytu,
• Skłonność do łatwego siniaczenia,
• Żółte zabarwienie skóry i białkówek oczu (żółtaczka). 

Dieta w niealkoholowym stłuszczeniu wątroby 

Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby powstaje w następstwie nadmiernego gromadzenia się tłuszczu w hepatocytach, czyli miąższowych komórkach wątroby. Długotrwałe zbyt wysokie spożycie kalorii w diecie oraz występowanie nadmiernego stopnia otłuszczenia ciała (nadwagi i otyłości) prowadzi do niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Zmniejszenie nadmiernej zawartości tkanki tłuszczowej jest jednym podstawowym celów zastosowania diety wątrobowej u pacjentów z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby. W przewlekłych chorobach wątroby, a już zwłaszcza NAFLD zaleca się redukcję masy ciała od 7-10% w celu zmniejszenia stłuszczenia wątroby i normalizacji wartości parametrów wątrobowych. Natomiast, aby poprawić stan zdrowia pacjentów ze zwłóknieniem wątroby, konieczna jest utrata masy ciała o ponad 10%. Zmiana stylu życia (w tym przestrzeganie dobrze zbilansowanej diety redukcyjnej i zwiększenie tygodniowej aktywności fizycznej) jest terapią pierwszego rzutu u pacjentów z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby. Przeprowadzenie operacji bariatrycznej warto rozważyć jedynie w przypadku niepowodzenia wysiłków związanych ze modyfikacją stylu życia.

Darmowe treści publikowane na blogu są dla Ciebie przydatne? Jeśli tak, postaw mi wirtualnę kawę. Dziękuję, pozwoli mi to publikować więcej wartościowych i bezpłatnych artykułów.

Na czym polega dieta wątrobowa?

Dieta wątrobowa to sposób odżywiania, który ma na celu wspomaganie leczenia przewlekłych chorób wątroby. Jednakże nie istnieje jeden gotowy dla wszystkich pacjentów schemat żywienia, gdyż dieta wątrobowa za każdym razem powinna być indywidualnie dobrana w zależności od kondycji zdrowotnej pacjenta, w tym stopnia uszkodzenia wątroby oraz współwystępowania innych chorób. Istnieje natomiast wiele zasad dotyczących prawidłowego żywienia, których przestrzeganie prowadzi do poprawy funkcjonowania wątroby i zahamowania rozwoju procesów degeneracyjnych hepatocytów, związanych z toczącym się przewlekłym stanem zapalnym. Oto najważniejsze zasady diety wątrobowej, czyli co jeść, a czego unikać.

• Należy unikać lub nawet całkowicie wyeliminować spożycie alkoholu.
• Należy ograniczyć spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych (m.in.: tłustych gatunków mięsa, śmietany, masła, oleju kokosowego i palmowego) do maksymalnie 10% całodziennego udziału energii w diecie.
• Warto zwiększyć podaż jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, tj. oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia, oleju rzepakowego, awokado, siemienia lnianego, nasion słonecznika, pestek dyni, migdałów, różnorodnych niesolonych i niesłodzonych orzechów.
• Podstawą diety wątrobowej powinny być świeże warzywa oraz owoce w dobrze tolerowanej formie, które zaleca się, aby stanowiły połowę talerza każdego posiłku (w szczególności warzywa) - niekoniecznie muszą być surowe.
• Bezwzględnie trzeba zminimalizować ilość spożywanych produktów żywnościowych o wysokim stopniu przetworzenia, tj. słodyczy, chipsów, batonów, ciastek, słodkich napojów, żywności typu fast food, które wywierają negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu ludzkiego, w tym pracę wątroby.
• Koniecznie trzeba ograniczyć smażenie na rzecz gotowania w wodzie, gotowania na parze, duszenia na wodzie oraz pieczenia w piekarniku z użyciem pergaminu.
• Warto przygotowywać posiłki w formie łatwo strawnej, a mianowicie past, koktajlów, musów, budyniów.
• Dieta wątrobowa powinna obfitować w pełnowartościowe źródła białka (np. chude gatunki mięsa drobiowego, ryby, jaja - w umiarkowanej ilości, niskotłuszczowy naturalny nabiał – jogurty, kefiry, maślanki, sery twarogowe, serki wiejskie, ser mozzarella light oraz nasiona roślin strączkowych w przypadku dobrej tolerancji), które będą wspomagać proces regeneracji komórek wątroby.
• Warto spożywać posiłki regularnie co 3-4 godziny, aby znormalizować stężenie glukozy we krwi i zapobiegać wystąpieniu uczucia silnego głodu pomiędzy poszczególnymi posiłkami.
• Trzeba wypijać co najmniej 2 litry płynów w ciągu dnia, w szczególności w postaci niegazowanej naturalnej wody.
• Należy zrezygnować ze spożycia słodkich napojów i wszelkich produktów żywnościowych, które zawierają w swoim składzie duże ilości syropu glukozowo-fruktozowego.
• Warto jeść posiłki o odpowiedniej temperaturze z uważnością, w spokojnej atmosferze i bez zbędnego pośpiechu. Stąd też warto zrezygnować z oglądania TV, czy przeglądania smartfona podczas spożywania posiłków.

Dieta śródziemnomorska w profilaktyce i leczeniu niealkoholowego stłuszczenia wątroby

Stale rosnąca liczba badań naukowych pokazuje, że dieta śródziemnomorska może być jednym z niezwykle pomocnych narzędzi w profilaktyce i leczeniu niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby oraz innych przewlekłych schorzeniach wątroby. Dieta śródziemnomorska charakteryzuje się wysoką zawartością aminokwasów egzogennych (niezbędnych dla człowieka), węglowodanów złożonych o niskim ładunku glikemicznym, jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, błonnika pokarmowego oraz witamin, składników mineralnych i antyoksydantów (np. karotenoidów i polifenoli). Poza tym dieta śródziemnomorska cechuje się niską zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych, cukrów prostych i tłuszczów trans, które są szkodliwe dla zdrowia. Częste spożywanie w diecie śródziemnomorskiej ziół, świeżych warzyw i owoców oraz niesolonych i niesłodzonych orzechów, nasion, pestek, które są bogate w liczne bioaktywne związki o właściwościach przeciwutleniających i przeciwzapalnych, pozytywnie wpływa na poprawę stanu zdrowia u osób z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby. Zobacz ofertę gotowych jadłospisów na wzór diety śródziemnomorskiej w moim sklepie internetowym.

Czy można ćwiczyć przy chorej wątrobie?

Dieta oraz ogólny styl życia odgrywają ważną rolę zarówno w profilaktyce, jak i procesie leczenia przewlekłych chorób wątroby. Pacjenci z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby koniecznie powinni zwiększyć tygodniową aktywność fizyczną w dowolnej formie, która jest możliwa do wprowadzenia i daje uczucie satysfakcji. Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wszystkie osoby powinny dążyć do wykonywania tygodniowo od 150 do 300 minut aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności lub od 75 do 150 minut o wysokiej intensywności, aby utrzymać dobrą kondycję zdrowotną organizmu. Obecne wytyczne WHO zalecają również regularne ćwiczenia wzmacniające mięśnie i kości (treningi siłowe), obejmujące wszystkie grupy mięśniowe przynajmniej 2 razy w tygodniu dla wszystkich grup wiekowych. Należy zatem wykonywać trening fizyczny trwający około godzinę przynajmniej trzy razy w tygodniu, aby jednocześnie uniknąć nadmiernego zmęczenia i zwiększonego ryzyka kontuzji wynikającego ze zbyt dużej ilości i intensywności wysiłku fizycznego. Wytyczne WHO nie określają jednak preferowanej pory treningu (rano, po południu lub wieczorem), ani stanu odżywienia (na czczo lub po posiłku). Pacjenci z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby powinni stopniowo i konsekwentnie dążyć do zmniejszenia nadmiernej zawartości masy tkanki tłuszczowej (np. w ilości 0,5 kg m.c. na tydzień), następnie starać się utrzymywać prawidłową masę ciała w perspektywie długofalowej. Regularne uprawianie aktywności fizycznej pomaga w redukcji masy ciała. Warto również zadbać każdego dnia o odpowiednią jakość i ilość snu, najlepiej w przedziale między 7 a 9 godzin na dobę. Jeśli potrzebujesz dokładnie omówić swoją sytuację zdrowotną podczas konsultacji dietetycznej z dietetykiem klinicznym umów się już dziś wybierając dogodny dla siebie termin w kalendarzu. 

Piśmiennictwo:

1. George E.S., Forsyth A., Itsiopoulos C., et al.: Practical Dietary Recommendations for the Prevention and Management of Nonalcoholic Fatty Liver Disease in Adults. Adv Nutr. 2018 Jan 1;9(1):30-40.
2. Mandato C., Di Nuzzi A., Vajro P.: Nutrition and Liver Disease. Nutrients. 2018 Jan; 10(1): 9.
3. Plauth M., Bernal W., Dasarathy S., et al.: ESPEN Guideline on Clinical Nutrition in Liver Disease. Clin Nutr. 2019 Apr; 38(2): 485–521.
4. Storck L.J., Imoberdorf R., Ballmer P.E.: Nutrition in Gastrointestinal Disease: Liver, Pancreatic, and Inflammatory Bowel Disease. J Clin Med. 2019 Aug; 8(8): 1098.
5. Kaliora A.C., Gioxari A., Kalafati I.P., et al.: The Effectiveness of Mediterranean Diet in Nonalcoholic Fatty Liver Disease Clinical Course: An Intervention Study. J Med Food. 2019 Jul;22(7):729-740.
6. Akhlaghi M., Ghasemi-Nasab M., Riasatian M.: Mediterranean diet for patients with non-alcoholic fatty liver disease, a systematic review and meta-analysis of observational and clinical investigations. J Diabetes Metab Disord. 2020 Feb 17;19(1):575-584.

Artykuły opublikowane na blogu mateuszdurbas.pl nie stanowią profesjonalnej porady medycznej, ani wskazówki dietetyka indywidualnie dopasowanej do potrzeb pacjenta. Przedstawione informacje stanowią tylko i wyłącznie ogólne zalecenia, które nie mogą stanowić podstaw do wprowdzenia określonej diety, leku, czy suplementu diety. Przed podjęciem jakichkolwiek działań mających istotny wpływ na życie, zdrowie oraz samopoczucie psychofizyczne koniecznie trzeba skontaktować się z lekarzem lub innym specjalistą, aby uzyskać fachową i zindywidualizowaną pomoc medyczną.

UWAGA - kopiowanie oraz rozpowszechnianie treści jest zabronione przez Mateusz Durbas Dietetyk Kliniczny i Sportowy © 2023. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.).